علمی پژوهشی
آموزشیعلمی پژوهشی
آموزشیآشنایی با شهر ری
شهر ری ( آوا پرونده) یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان و ایران و از شهرهای استان تهران است. تاریخ بنا ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و ری از تمام شهرهای ماد بزرگتر بود. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده‌است. این شهر در طول تاریخ به نام مختلفی خوانده می‌شده، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام البلاد، ری شهر، و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده. بنابرآنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که درجهان ساخته شده است.
نام ری در متون پیش از اسلام
نام ری در کتیبه‌های هخامنشی و منابع یونانی به صورت رگ‌آ (Rega) و رغه (Rege) آمده است. سلوکیان به ری، اریا (Erya) و ارویا (Eroya) و اشکانیان «آرشکیا» می‌گفته‌اند.[۱۳]
ری پیش از اسلام
ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان وحتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داده‌است، لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجر پیشه بوده‌اند
ورود آریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد به ری و استقرار شعبه‌ای از آنها در مسیر حرکت خود به شمال و غرب، آثاری از خود بر جای گذاشته که شواهد آن به صورت کوره‌های سفال پزی در کهریزک و نیز در سال ۱۳۷۳ در تپه معمورین در فرودگاه بین المللی امام خمینی به دست آمده‌است، پس از ورود آریایی‌ها که مهمترین آنها مادها و پارس‌ها میباشند و در آمیختن آنها (مادها) با بومیانی که پیش از آنها در این سرزمین مستقر بودند این منطقه نیز در تقسیم بندی مادها به رماد رازی یا راگا، راگس که در جنوب تهران قرار داشت قرار گرفت (۷۲۰ - ۵۵۰ پ.م) با پیروزی کوروش بر جد خود آژدهاک در سال (۵۵۰پ.م) پایه‌های اولین امپراتوری بزرگ جهانی پی‌ریزی شده که مدت دو قرن تا سال (۳۳۰ پ.م) دوام یافت این امپراتوری علاوه برسرزمین‌های واقع در محدوده حکومت ماد از شرق تا سند، غرب تا آسیای صغیر را نیز در بر می‌گرفت، در تقسیم بندی داخلی تغییرات چندانی نسبت به دوره ماد داده نشد و ایالات مادی همچنان با همان نام بر جای ماندند در این دوره این منطقه در محدوده (رک) قرار داشته‌است. در بند 11 از ستون 3 متن پارسی باستان کتیبه بیستون آمده‌است:
داریوش شاه می‌گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزد ویشتاسپ فرستادم...
اسکندر مقدونی در تعقیب داریوش سوم از راه همدان به ری وارد می‌شود و ویرانی‌ها به بار می‌آورد. پس از مرگ وی به دست سردارانش تقسیم شد و در این میان سلوکوس سردار نامی او با غلبه بر آنتیگون قسمت اعظم آسیای غربی را تصرف نموده و سلسله سلوکی را در سال (۳۱۲ پ.م) تشکیل داد.
در عهد سلوکیان، در ری زلزله‌ای شدید روی داد، شهر بر اثر این زلزله ویران شد و سلوکوس اول (بین سالهای ۳۱۲-۲۸۰ قبل از میلاد) شهر را دوباره ساخت و نام زادگاه خود اورپس را بر آن نهاد، به همین خاطر در دوران سلوکیان از شهر ری به نام اورپس در تاریخ یاد می‌شود.
در عصر اشکانیان به علت اینکه آثار بجا مانده از اشکانیان توسط سلسله بعدی یعنی ساسانیان از بین رفته‌است اطلاعات زیادی در دست نیست و لی آنچه مسلم است ری همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و برج و باروی عظیمی در نزدیکیو ابتدای چشمه سوربن یا چشمه علی فعلی که اختصاص به شاهان و امرا داشت ساخته شده‌است. در این دوران ری به صورت یک مرکز دینی تجاری و قطب کشاورزی و دامداری به حیات خود ادامه داده‌است.
شهر ری در دوران ساسانیان از مراکز بزرگ دینی زرتشتیان بود و در آن به وسیله موبدان موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان وجود داشت. باید گفت ری در دوره ساسانیان شهر مقدس نامیده می‌شد و آتشکده ری از بزرگترین آتشکده‌های آن عصر بود که بقایای آن نیز هم اکنون وجود دارد
ری پس از اسلام
در دوره پس از اسلام که سپاه ایران در جنگ نهاوند از مسلمانان شکست خورد و حکومت مرکزی از بین رفت، کشور ایران و ممالک تابعه آن نیز به تدریج تکه تکه گردیدند و تکلیف هر شهر از جمله ری به دست مرزبانان آن افتاد. پس از فتح ری نو یا ری زیرین به دستور نعیم بن مقرن و به دست زینبدی بنا شد و ری قدیم یا ری برین تخریب شد. ری نو در جنوب شرقی ری قدیم بنا گردید.
ری در آغاز قرن چهارم دوران پرشکوهی از رشد و توسعه خود را آغاز کرد و این عهد مرداویج دیلمی اولین شاه خاندان زیاری بود. مرداویج در سال ۳۱۵ هجری در صحنه سیاست ظاهر شد و در سال ۳۱۹ هجری استقلال یافت و پایتخت خود را ری قرار داد.
ری در حکومت رکن الدوله پایتخت او محسوب می‌شد و در این زمان بازهم بر اهمیت ری افزوده شد. در این دوره ری مرکز سیاسی فرهنگی ایران و جهان اسلام تبدیل شد و این امر رونق دانش و ادب را در این شهر درپی داشت.
ری در دوره اسلامی، پناه‌گاه فرمان‌داران بنی‌امیه بود. این شهر از کشمکش‌های مذهبی آسیب بسیار دید و در سال ۶۱۷ هـ. ق مردم آن، در تاخت و تاز مغولان قتل عام شدند. هنوز آثار حمله مغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال ۷۸۶ هـ.ق به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به خود ندید. ویرانه‌های ری قدیم هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است.
وجه تسمیه
ری در لغت به معنای شهرسلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. همچنین شیخ ربوه دمشقی (متوفی 727 هـ) نوشته است: از ری به معنی نیکویی یاد شده است همچنین (راج) یا (راک) از نام‌های ری به معنای مشعشع است. ری در تاریخ پرسابقه خود، اسم ها و لقب‌های متعددی را داشته است که در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده.
موقعیت جغرافیایی.
شهر ری محدوده‌ای است با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان قم از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود می‌شود. مساحت بخش‌های سه‌گانه شهرستان ری: بخش مرکزی ۱۷۴؛ بخش کهریزک ۵۴۳، و فشاپویه ۱۶۴۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر ری مرکز شهرستان ری بین مختصات جغرافیایی '۳۶°۳۵ شمالی، '۲۶°۵۱ شرقی واقع شده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 1062 متر است. شهر ری در جنوب‌شرقی شهر تهران و متصل به اسن شهر است. فاصله ری تا مرکز شهر تهران بالغ بر 14 کیلومتر است.
آب و هوا
هوای شهر ری معتدل و خشک می‌باشد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل در زمستان به ۴ درجه سانتی‌گراد زیر صفر می‌رسد. میزان باران سالیانه شهر ری به طور متوسط ۲۰۰ میلی‌متر است.[
ناهمواری‌ها
شهرستان ری در دشت واقع گردیده و کوه‌های آن ارتفاع زیادی ندارند. این کوه‌ها عبارتند از:
۱. کوه بی‌بی‌شهربانو: این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن می‌باشد. کوه بی‌بی شهربانو در شرق شهر ری و ارتفاعش از سطح دریا 1535 متر است.
۲. کوه آراد: این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش‌های کهریزک و فشاپویه قرار گرفته است. کوه آراد در 9 کیلومتری شمال‌شرقی حسن آباد واقع شده و ارتفاع آن 1428 متر است. از این کوه به نام (اراده) هم یاد شده است. همچنین در یک نقشه متعلق به سال 1307 هجری قمری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که توسط دو نفر از مهندسین ایرانی وقت ترسیم شده بود. از کوه آراد با نام کوه (اراد) یاد شده است. همچنین در کتاب جغرافیای مفصل ایران کوه آراد با نام کوه (حسن‌آباد و کنارگرد)ذکر دشه است.
۳. کوه مره: این کوه در جنوب غربی شهر ری و در جنوب شهر حسن‌اباد و رودشور قرار گرفته است. و ارتفاع آن ۱۵۰۳ متر است.[
۴. دامنه‌های شمالی کوه کورابلاغ: کوه کورابلاغ یکی از کوه‌های ناحیه مرکزی ایران است که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع شده است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن ۱۹۱۵ متر و ۱۹۴۰ متر در شمال استان قم واقع شده است. جنوب غربی شهرستان ری به دامنه‌های شمالی این کوه ختم می‌شود. و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع شده است.
رودخانه‌ها
چندین رود مشهور و مهم ایران که به حوضه البرز مرکزی ایران روان هستند همانند رودهای کرج، شور فشاپویه، جاجرود (در ناحیه مرز شرقی شهرستان ری) در شهر ری جریان یافته و سپس به رودهای کرج و جاجرود می‌پیوندند.[۴۱]
۱. رودخانه کرج: رودخانه کرج از کوه البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از چندین شهرستان استان تهران به حوضه دریاچه نمک قم می‌ریزد. این رودخانه با جهت شمال‌غربی - جنوب‌شرقی سرتاسر شهرستان ری را می‌پیماید و پس از پیوستن به یکی از شاخه‌های جاجرود به دریاچه نمک قم می‌ریزد.[۴۲]
۲. رودخانه جاجرود: رودخانه جاجرود یکی از رودهای ائمی و مهم شهرستان استان تهران است که با مسیر کلی جنوبی جاری است و در نهایت به دریاچه نمک استان قم می‌ریزد. شاخه‌ای از این رود از ناحیه مرز شرقی شهرستان ری عبور می‌کند.[۴۳]
۳. رود شور فشاپویه: رود طولانی شور با جهت شمال‌غربی-جنوب‌شرقی عرض شهرستان ری را طی می‌کند. این رود از 6 کیلومتری جنوب حسن‌آباد فشاپویه عبور می‌کند و به شوره‌زار شرق حوض سلطان قم می‌ریزد. [۴۴]
چندین رودخانه کوتاه هم از شهرری عبور می‌کنند. برخی از آنها عبارتند از رودخانه جعفر‌اباد یا دربند، رودخانه سرخه حصار و رودخانه کن.
پوشش گیاهی
شهرستان ری به لحاظ آب و هوا نیمه صحرایی، دارای جنگل طبیعی نیست و جنگل دست کاشت آن بالغ بر 387 هکتار است. اما از نظر مرتع نسبتا غنی است و با 166200 هکتار در میان 12 شهرستان استان تهران پس از فیروزکوه، ساوجبلاغ و دماوند رتبه چهارم را داراست.[۴۵] درختان گز و از گیاهانی که کاربرد دارویی دارند مانند خاکشیر، گل گاوزبان، کاسنی، کرچک و پونه در بسیاری نقاط می‌روید.[۴۶]
راه‌ها
شهرری در مسیر راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ بندر ترکمن و در 15 کیلومتری ایستگاه راه آهن تهران قرار دارد. سابر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
۱- راهی به سوی جنوب غربی که از کنار دریاچه قم می گذرد و 125 کیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد.
۲- راهی به سوی جنوب شرقی از طریق بزرگ راه به درازای 40 کیلومتر که به شهر ورامین می پیوندد.
۳- بزرگ راه تهران ـ قم
۴- جاده کمربندی که بزرگ راهش مهم است و جاده قدیم کرج و بزرگ راه در ۴ کیلومتری تهران ـ کرج واقع است.
۵- راه‌های روستایی که به شهر منتهی می‌شوند.
این شهرستان از نظر تقسیمات کشوری دارای ۳ بخش «فشاپویه – کهریزک – مرکزی» و ۶ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال 1385 بالغ بر 297711 نفر است.
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به شمار می‌آید. جاذبه‌های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه‌های طبیعی منطقه غالب است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین - که مربوط به سده‌های قبل از میلاد است - در این شهر وجود داشته باشد. برخی از مهمترین اثار تاریخی‌های شهر ری عبارتند از:
آثار تاریخی پیش از اسلام
آثار تاریخی پس از اسلام
- بازار ری
- کاروانسرای شاه‌عباسی (شهر ری)
- برج طغرل
- قلعه طبرک
- استودان گبرها
- برج نقاره‌خانه
- زندان هارون
- گنبد امیر اینانج
- کاروانسرای کنارگرد
- قلعه گبری
شهرری بیش از آنکه به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود. آرامگاههای متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در شهر ری وجود دارد. آرامگاه شاه عبدالعظیم یکی ازمهم‌ترین آثار مذهبی شهرستان ری است. برخی از مهمترین آرامگاههای شهر ری عبارتند از:
- آرامگاه ابن بابویه
- آرامگاه امامزاده ابراهیم (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده حمزه (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده ابوالحسن (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده ابوالقاسم (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده اسماعیل (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده ایوب و یوشع
- آرامگاه امامزاده حسین (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده رقیه (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده سه برادران
- آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهیم و شاهزاده اسحق
- آرامگاه امامزاده شاهزاده حسین (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده شعیب (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده طاهر (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده عبدالله (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده علی و قاسم (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده عین و غین (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده غیبی (شهر ری)
- آرامگاه امامزاده هاجر خاتون
- آرامگاه امامزاده هادی (شهر ری) (مسجد ماشاء الله)
- آرامگاه امامزاده یعقوب (شهر ری)
- آرامگاه بی‌بی‌زبیده (شهر ری)
- آرامگاه بی‌بی‌شهربانو
- آرامگاه جوانمرد قصاب
- آرامگاه سه دختران
- آرامگاه شاه عبدالعظیم
اماکن عمده ری
محله‌ها
کوی سیزده آبان - اقدسیه - سرتخت - دیلمان - محلّه باطان،محله دولت اباد-بلوار قدس(محلهٔ عربا) ،پالانگران، جیلاباد (یا گیلاباد)، دررشمان، درشهرستان، درعابس، درکنده، در مصلحگاه، دروازه جاروب بندان، دیرینه قبه، رویان، زامهران، زعفران جای، ساربانان، سرای ایالت سیزین، شافعیّه فخرآباد، فلیان (یا بلیان)، کلاهدوزان، کوی اصفهانیان، کوی فیروزه، مهدی آباد، ناهک(یا ناهق)، نصرآباد و مشهد امیرالمؤمنین
کوچه‌ها و خیابان‌ها
کوچه حنظله، دینار، ساسان، الموالی، صوفی، در بازار روده (حسن صباح در آنجا خانه داشت)، خیابان سرکه در قرن دوّم و سوّم هجری شهرت و عظمتی داشت، خیابان ساربان(یا ساربانان) و علاوه بر اینها خود بازارها در حکم شوارع بودند.
بازارها
بازار باب الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده‌است
دروازه‌ها
دروازه آهنین، باطان، که از آنجا به سوی عراق و بغداد می‌رفتند. دروازه بلیّان که در حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده که از آنجا به قزوین می‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب الصّین، باب الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند، باب المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می‌رفت.
گورستان‌ها
به دلیل قدمت ری گورستان‌های قدیمی در شهر ری قرار دارد که مدفن بسیاری از مشاهیر تاریخی و مذهبی ایران است. گورستان ابن بابویه، گورستان امامزاده عبدالله، گورستان آرامگاه شاه عبدالعظیم، گورستان بهشت زهرا از این جمله هستند.
روستاها ودهستان ها
قلعه نو - فیروز آباد - طالب آباد - قمی آباد - نظامی - عباس آباد - تقی آباد - ده خیر - قوچ حصار - باقر آباد - _ خیر آباد = از روستاهای شهرری میباشند
مشاهیر شهرری
محمدبن زکریای رازی، شیخ صدوق، شیخ ابوالفتح رازی، صوفی رازی، شیخ کلینی، بدیع الزمان فروزان فر، خجندی رازی از مشاهیر علمی، فرهنگی، حماسی و ادبی شهرری هستند.
ا
اقتصاد
بازرگانی، صنعتگری، کشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی این شهر ری به شمار می‌رود. شهر ری از نظر کشاورزی بسیار فعال و ۵۰٪ آن به طریقه صنعتی و مکانیزه و مابقی به روش نیمه مکانیزه و سنتی انجام می‌گیرد، فرآورده‌های کشاورزی شامل گندم، نباتات، علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند و ذرت و تره‌بار می‌باشد. از لحاظ باغداری ۲۰۰۰ هکتار از اراضی شهر ری را تاکستان پوشانده و ۲۰۰۰ هکتار آن شامل سیب گوجه، آلو، زرد آلو، هلو، آلبالو و گلابی است. جهت آبیاری زمین‌های زیر کشت و باغات از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق استفاده می‌گردد. ضمنا اداره کل کشاورزی استان تهران برای هدایت آب رودخانه کن به منطقه کم آب فشاپویه کانالی در ۲ فاز حفر کرده که آب مورد نیاز منطقه فشاپویه را تامین می‌نماید
در رشته صنایع، کارخانجات صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب نموده که عبارتند از: پالایشگاه تهران، روغن پارس و اسو، چیت سازی ری، گلیسیرین و صابون دولتی (اتکا)، ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران، توری بافی ایران، بنز خاور، ریسندگی الیاف، سیمان ری، کنسرو سازی شمشاد، روغن ورامین، شرکت سهامی کفش اطمینان، روغن نباتی گل، ظروف لعابی قائم، روغن نباتی مارگارین، پلاسکو سازی (سانتال)، دیگر تولید صنایع این شهرستان را در دست دارند که از نظر اقتصادی و ایجاد بازار کار سهم به سزایی را در رشته اقتصادی ایفا می‌نمایند
شهرت شهر ری
شهرت اصلی شهر ری بیشتر به خاطر وجود بارگاه عبدالعظیم حسنی در آن بوده‌است. به طوریکه تا سال‌ها پیش از آن به (شاه عبدالعظیم) یاد می‌شد، ضمن اینکه این شهر از قدیمی ترین مناطق کشور نیز به شمار رفته، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده‌است.
در واقع شهرری را می‌توان مادر تهران دانست امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت، از توجّه به ری کاسته شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه بوجود آمد به طوریکه چهره شهر کاملا دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان‌های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد.
نزدیکی شهرری به آرامگاه امام خمینی(رحمه الله) و فرودگاه بین المللی امام خمینی، و قرارداشتن پالایشگاه تهران در محدوده آن، اهمّیّت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی آن را دوچندان کرده‌است. ری به دلیل قرارگرفتن مرقد امام‌زادگان بسیاری که معروفترین آنها آرامگاه شاه عبدالعظیم می‌باشد یکی از قطب‌های مذهبی ایران محسوب می‌گردد.
کوچه‌های انتهای خیابان عظیم‌آباد شهر ری را تا چندی پیش، سر کوره‌ها می‌نامیدند چرا که در اطراف این محله کوره‌های آجرپزی بود. محمد محمدی ری‌شهری، از فعالان عمده نزدیک به آیت‌الله خمینی اهل این محل بوده.
